Een drukke zondag in een Zuidsumatraans dorp

Van de wedstrijd Nederland-Costa Rica hoef ik jullie geen verslag te doen. Veel tijd om daarna te gaan slapen is er niet, want de kerkdienst begint al om acht uur. Rieneke gaat het nog wel even doen, ik niet. Ik werk m'n blog wat bij en denk na over de nieuwe dag. We zullen aan het eind van de kerkdienst worden voorgesteld en wie weet verwachten ze van een Nederlandse dominee nog wat meer.... En verder: welk bijbelgedeelte lees ik vanavond in de huisdienst van de rouwdragende familie? Ook na de kerkdienst zal ik me daarop wel verder kunnen voorbereiden, want zowel Henriëtte als Karel hebben dan nog een druk programma.
Nina had gisteren gevraagd hoe we ons ontbijt zouden willen hebben: met brood of met rijst? Ons antwoord was simpel: "the Indonesian way".
Om zeven uur kunnen we niet in de wc c.q. wasruimte terecht. Iemand van de familie is nog bezig en hij zingt. Een lied om in de stemming van de zondag te komen, vermoed ik... Mooi om naar te luisteren, al verstaan we de woorden niet...
We gaan de kamer in en worden aan het ontbijt gezet. Noodles, nasi, thee, gebakken ei. Heerlijk! Zonder ons opgefrist te hebben (daar was geen tijd meer voor) gaan we naar de kerk.
De kerkdienst is zoals altijd een belevenis. Het valt me op dat de mannen van de kerkenraad (er is één vrouwelijke ambtsdrager) het shirt in de broek hebben. Zó eenvoudig tover je je gewone kleding dus om in ambtskleding. Blijkbaar staat het shirt in de broek (ook) hier voor stijlvol, maar voor gewone kerkgangers is dat niet nodig. Bij de ingang van de kerk staan de dominee - Karel Barus - en twee kerkenraadsleden om iedereen te begroeten. Wie de kerk binnen komt, maakt eerst een wijd rondje rond zijn of haar zitplaats om iedereen de hand te schudden. Waarschijnlijk zitten de gemeenteleden elke week op hun vaste plek: iedereen komt gewoon elke week. Als je er niet bent, ben je blijkbaar ziek of is er iets anders aan de hand.
In de kerkdienst zingen we diverse liederen waarvan in elk geval de melodie bekend is, zoals die van 'Amazing grace'. De preek gaat over Zacharia 9 : 9 en 10, het gedeelte dat voor die zondag op hun leesrooster staat. Karel verbindt dat gedeelte met de presidentsverkiezingen van a.s. woensdag, maar ook met de situatie in de kerk. Hij verwijst naar onderzoeken die de laatste tijd onder de bevolking zijn gehouden: wat voor eigenschappen moet de nieuwe president hebben? Daar plaatst hij de schets van Zacharia 9 tegenover. Hij vraagt de gemeente of we ook in de kerk vredestichters nodig hebben, die nederig zijn. Iedereen beaamt dat volmondig. Als we er na de dienst met Karel over doorpraten geeft hij aan dat er in de kerk allerlei spanningen en conflicten bestaan en dat hij er daarom bewust voor kiest om dit in de gemeente neer te leggen.
Na de preek komt het moment waarop twee jonge gemeenteleden (zeventien, achttien jaar) belijdenis van het geloof afleggen. Er worden hen geen vragen gesteld die ze met een ja-woord moeten beantwoorden, maar ze hebben een (hele lap) tekst gekregen die ze gezamenlijk hardop moeten voorlezen. Allereerst gaat het om de belofte die ze op dit moment afleggen. Vervolgens lezen de jongen en het meisje hardop samen het Credo, de twaalf geloofsartikelen. Vervolgens komt het moment waarop ze knielen. In Indonesië heb je op zo'n moment geen knielbank nodig: er ligt een kleed op de grond en op die plek knielen ze.
Bij de twee collecten die in de dienst worden gehouden wordt niemand overgeslagen: ook de dominee en de pianist doen een duit in het zakje. Na het moment van belijdenis is er een extra collecte, de 'dankcollecte'. Die verloopt anders dan de eerste twee: nu loopt iedereen naar voren om zijn of haar bijdrage achter te laten in een collecteschaal die met een doek is afgedekt.
Speciaal ter gelegenheid van dit feestelijke moment zingt een gemeentelid een lied. Dit keer is de koster aan de beurt om dit te doen. Die is er trouwens 's ochtends al vroeg bij, hebben we vanochtend gemerkt. Vaak is hij al om een uur of vijf, half zes in de kerk en test hij onder andere de geluidsinstallatie uitvoerig. Om dat te doen (en omdat hij dat leuk vindt, waarschijnlijk) zingt hij daarbij soms ook een lied achter de microfoon. Dat hoor je dan in de omgeving en af en toe wordt Henriëtte daar wakker van. Maar ja, de oproepen tot gebed vanaf de diverse moskeeën in dit dorp klinken luider en al veel eerder in de ochtend, dus verder is er niemand die erover klaagt...
Na de dienst gaan we eerst nog even naar de pastorie. Henriëtte gaat al spoedig naar de Bijbelstudie met vrouwen. De vrouwen zijn eraan gewend dat iemand een soort Bijbellezing houdt. Henriëtte wil vandaag proberen het meer interactief te doen. Later horen we dat dat uitstekend gelukt is: de dames willen het de volgende keer graag weer zo. Na deze bijeenkomst heeft ze nog twee vergaderingen.
Ook Karel heeft na de dienst nog van alles op zijn programma, zoals een kerkenraadsvergadering. Zo'n vergadering op zondagmiddag wordt - naast de wekelijkse kerkenraadsvergadering! - elke eerste zondag van de maand gehouden en duurt dan wel de hele middag: van een tot vijf uur.
Terwijl we in de pastorie zijn, komt een man binnen die we eerder vanochtend al in de kerk zagen. Hij komt zijn vrouw ophalen, die aan de Bijbelstudie meedoet. Hij kan redelijk Engels en vertelt iets van zijn levensverhaal. Hij is de enige zoon in een gezin van drie kinderen. Zijn twee zussen zijn elf jaar geleden kort na elkaar overleden: de één aan dysenterie, de ander ten gevolge van een ongeluk met de motor, als ik hem goed begrijp. Dat heeft een zware wissel getrokken op zijn eigen leven en op dat van zijn ouders. Inmiddels is hij zelf getrouwd met een vrouw uit centraal-Java, samen hebben ze een meisje van zes maanden. Daar zijn zij en zijn ouders dolgelukkig mee: we kijken nu naar de toekomst, zegt hij.
Rond half één gaan we naar het huis van Nina en Jampung. De naam van de laatste is overigens een samentrekking van Java en Lampung. Door hem bij de geboorte die naam te geven wilden zijn ouders hem levenslang herinneren aan zijn wortels, die zowel in Java als in Lampung liggen: een Javaan die in Lampung geboren is. Namen komen hier vaker op die manier tot stand. 'Karel', met wie Henriëtte getrouwd is, lijkt een Nederlandse naam, maar dat is het in dit geval niet. Zijn naam is gevormd uit beginletters van geografische gebieden waar zijn voorgeslacht vandaan komt. Henriëtte is dan ook nog geen andere Indonesiër tegen gekomen die Karel heet. Indonesiërs zijn dol op afkortingen, vertelt Henriëtte ons.
Nina vertelt aan Rieneke over een echtpaar dat vanochtend met hun kindje in de kerk was. Het echtpaar had na acht jaar huwelijk nog geen kinderen. Een zus en zwager van de vrouw hebben toen besloten hen een kindje te 'schenken'. De zus werd zwanger en heeft het meisje vlak na de geboorte aan het echtpaar afgestaan, zoals van meet af aan de inzet was van de zwangerschap...
Thuis bij Nina en Japung nemen we het eerste gedeelte van de middag rust en frissen we ons op. Aan de wasruimte zijn we inmiddels gewend. Er staat een toilet in en een grote bak, die steeds gevuld wordt met water. Uit die bak schep je met een plastic pannetje steeds wat water, dat je vervolgens over je lichaam (of dat deel van je lichaam dat je wilt wassen) uitgiet. Je begrijpt: een douche hebben ze hier niet en het water is koud. Maar dit is zo'n beetje de traditionele Indonesische manier in je te wassen en op te frissen. We aarzelden aanvankelijk, omdat we de vloer van de toilet niet kletsnat wilden maken, maar Nina verzekerde ons dat dat juist de bedoeling is. Men is eraan gewend dat de vloer van de toilet nat is. En binnenshuis loop je toch altijd op blote voeten (je schoenen doe je vóór het betreden van het huis uit en sokken heb je doorgaans niet aan). Als je de wasruimte uitkomt ligt er een matje, waarop je de onderkant van je voeten droog kunt vegen.
Verder bereid ik me voor op de meditatie voor de huisdienst vanavond, bij de rouwdragende familie thuis. Ik heb uiteindelijk gekozen voor Psalm 139:1-12. Wat weet ik immers van deze mensen, van de situatie? Zijn ze erg verdrietig of ergens ook opgelucht? Dan lijkt me Psalm 139 een passende invalshoek: hoe dat ook allemaal zit, God kent ons, dieper dan wij onszelf kennen. Hij alleen heeft ook pak Cipto (mijnheer Cipto) volledig gekend en doorgrond. En als Hij ons kent, dan legt hij zijn hand op ons: liefdevol en beschermend.
Om een uur of drie worden we gebeld of we bij het laatste gedeelte van de kerkenraadsvergadering willen zijn. Samen met Nina gaan we er naar toe. Haar man Japung zit de vergadering voor, Henriëtte is er met collega ds. Erik Timotheus Purba om samen te evalueren hoe de communicatie tussen deze gemeente en de partnergemeente in Nederland verloopt. Henriëtte is verantwoordelijk voor dat programma, negen kerkelijke gemeenten in de regio doen er aan mee. Dat jongeren die meedoen vanwege werk naar de stad vertrekken is een van de knelpunten die besproken worden. Andere zijn: de andere leefwereld van jongeren hier en in Nederland, het culturele verschil tussen Nederland en Indonesië (bij Indonesiërs komt het vaak pas tot een echte uitwisseling in een face to face ontmoeting, bij Nederlanders ligt dat wellicht toch net iets anders). Kortom: er is veel goeds te zeggen over het project 'Church & Community to Church Program', maar het vraagt wel om voortrekkers en begeleiders als Henriëtte en haar collega.
Doordat we niet of nauwelijks Indonesisch verstaan, ontgaat ons op dat moment het meeste van wat er besproken wordt, maar toch is het leuk om er even te zijn. Je proeft de sfeer en let meer dan gewoonlijk op de non-verbale communicatie.
Tegen zeven uur vertrekken we met de auto naar het huis waar de 'troostdienst' in verband met het overlijden van pak Cipto wordt gehouden. Karel vertelt iets over de achtergrond van de traditie om bij overlijden drie avonden achtereen zo'n troostdienst te houden. Volgens hem is die ontstaan onder invloed van de islam. Onder moslims bestaat een soortgelijke gewoonte in sommige delen van Indonesië al langer en christenen wilden als het ware niet achterblijven en begonnen het gebruik over te nemen, uiteraard wel met een christelijke invulling. Predikanten als Karel zouden van die traditie wel af willen: het is voor hen een enorme belasting, je moet immers inclusief de rouwdienst in een aantal dagen tijd vier preken / meditaties houden rond het overlijden van één en dezelfde persoon. Het is in deze context echter zo goed als onmogelijk om met zo'n traditie te breken.
In de dienst spreek ik in het Nederlands het gebed vóór de Schriftlezing uit. Henriëtte vertaalt, zij leest daarna het bijbelgedeelte in het Indonesisch. Dan houd ik - met opnieuw Henriëtte als tolk - de meditatie. Op de achtergrond klinkt van meerdere kanten het gegalm uit de luidsprekers van moskeeën. Soms heb je de indruk dat dat nooit ophoudt. Dat is niet zo, maar tijdens de ramadan klinkt het zeker veelvuldiger. 's Avonds gaat het tot middernacht door, 's ochtends begint men al vóór half vijf.
Als de dienst is afgelopen is er zoals gebruikelijk een warme maaltijd: rijst, vlees, groenten, vruchten. Zo'n maaltijd is gelukkig als lopend buffet opgezet: je kiest zelf wat je wel en niet opschept. Iedereen zit daarna met z'n bord op schoot. Omdat ik de meditatie heb gehouden, moet ik beslist het buffet openen: belangrijke personen eerst... ;-)
Na terugkeer praten we nog even over de dag van morgen, maar het is een lange dag geweest dus voor iedereen ondertussen wel bedtijd. Zelfs wij liggen er rond kwart over tien op...